Dante - Địa Ngục - Khúc 30

KHÚC XXX 

Tầng Địa ngục thứ tám – Hố ngục thứ mười (kết thúc) – Bọn giả mạo, bọn đúc tiền giả.

 Thời mà Giunônê nổi cơn cuồng nộ

Hận dòng máu Têban vì Xêmêlê

Và rất nhiều lần xảy ra chuyện đó.

⁴   Lý trí vua Atamantê phủ màn sương

Khi ông nhìn thấy trên tay hoàng hậu

Hai đứa con trai, đã trở nên cuồng.

⁷   Vua thét lên: “Chăng lưới bắt sư tử

Một sư tử cái, hai sư tử con”

Rồi giơ ra những móng vuốt rất dữ.

¹⁰  Vồ hoàng tử, tên là Lêáccô

Xé tan xác rồi ném vào hốc đá

Hoàng hậu liền tự tử cùng đứa kia.

¹³  Khi thần số mệnh đã làm sụp đổ

Dân Tơroa bị dìm xuống vực sâu

Thì Vương quốc cùng Quốc vương sụp đổ.

¹⁶  Nàng Êcuba bị cầm tù, khốn nạn

Khi thấy con gái Polixena không còn

Xác con trai Pôliđôrơ dạt về bờ biển.

¹⁹  Người đàn bà đau khổ đến tột cùng

Trong cơn điên loạn sủa như là chó

Sự khổ đau làm mất hết trí khôn.

²²  Nhưng không chỉ cơn loạn ở Têbê

Hay Tơroa lại có thể đến mức

Hành hạ con người, loài vật thế kia.

²⁵  Tôi đã thấy hai âm hồn xanh xám

Trần truồng như hai con lợn sổng chuồng

Húc bờ giậu, vừa chạy ra vừa cắn.

²⁸  Một nhảy lên Capốckiô cắm răng

Vào cổ anh ta và mạnh đến nỗi

Khi rút ra, cái bụng sát đất bằng.

³¹  Còn Arêtanh đứng đằng kia run rẩy:

“Đó là con ma xó Gianni Xkícki

Trong cơn điên với người khác vậy đấy”.

³⁴  “Mong sao – tôi nói – nó đừng cắm răng

Vào lưng anh, và hãy cho tôi biết

Nó là ai – câu hỏi chẳng khó khăn”.

³⁷  Hồn trả lời: “Nàng Mirra đồi bại

Muốn làm tình nhân của chính cha mình

Dục vọng xác thân không kìm giữ nổi.

⁴⁰  Để đi đến phạm tội với người cha

Đã cải trang thành hình cô gái khác

Như cái kẻ đang chạy ở ngoài kia

⁴³  Đã cải trang thành Buôxô Đônati

Để chiếm được con ngựa cái đẹp nhất

Và làm di chúc hợp pháp lưu truyền”.

⁴⁶  Khi hai kẻ điên mà tôi quan sát

Đã rời xa, thì ánh mắt của tôi

Quay sang nhìn những người khốn khổ khác.

⁴⁹  Tôi thấy một kẻ có hình con rùa

Vì hai chân bị chặt đến tận bẹn

Nơi cơ thể người phân thành hai chi.

⁵²  Bệnh phù thủng nặng do dịch biến chuyển

Đã làm biến mất dạng cả tứ chi

Mắt và bụng cũng chẳng còn tương xứng.

⁵⁵  Vì khát nước, nó mở rộng đôi môi

Một kéo về cằm, một về phía mũi

Và khô héo giống như bị lửa thui.

⁵⁸  “Hỡi cái người mà cực hình không bị

Trong chốn này, tôi không hiểu tại sao –

Hắn nói với tôi – hãy nhìn chú ý.

⁶¹  Đến cảnh khổ của thợ cả Ađam

Vẫn có thừa thãi những gì tôi muốn

Mà ở đây giọt nước cũng khát thèm.

⁶⁴  Những dòng suối từ các đồi tươi mát

Vùng Caxentin chảy xuống sông Ácnô

Làm cho bờ suối vừa ẩm vừa mát.

⁶⁷  Những hình ảnh đó luôn trước mặt tôi

Và nó càng làm cho tôi khô khát

Nỗi khổ đau làm hốc hác mặt tôi.

⁷⁰  Công lý khắc nghiệt giờ đang hành hạ

Vạch ra động cơ phạm tội của tôi

Khiến tôi càng thở than nhiều hơn nữa.

⁷³  Tôi sống ở Rômêna, đã làm giả

Tiền hợp kim có đóng dấu Thánh Giăng

Bỏ lại xác thân bị thiêu trên đó.

⁷⁶  Để nhìn thấy linh hồn của Guyđô

Alếchxanđrô hay anh em nhà chúng

Thì tôi sẵn sàng đổi cả Bờranđa.

⁷⁹  Nếu các âm hồn quanh đây nói đúng

Rằng một tên trong bọn chúng ở đây

Chẳng ích gì vì chân tay co rúm.

⁸²  Chỉ cần còn cựa quậy được chút thôi

Dù trăm năm chỉ tiến thêm một tấc

Thì cũng lên đường tìm chúng nó ngay.

⁸⁵  Sẽ truy lùng chúng trong đám khốn nạn

Dù hố ngục này có rộng tới đâu

Và bề ngang dù không kém nửa dặm.

⁸⁸  Chỉ vì chúng mà tôi đau thương vậy

Chúng xui tôi đúc tiền Phờlôrinh

Có tới ba cara xỉ kim loại”.

⁹¹  Tôi lại hỏi: “Hai kẻ kia là ai

Chúng bốc khói như một bàn tay ướt

Nằm sát nhau, phía bên phải của ngươi?”

⁹⁴  “Tôi đã thấy, kể từ khi rơi xuống

Hỏm đá này và chúng đã nằm yên

Có lẽ muôn đời không còn cử động.

⁹⁷  Đây là ả đã buộc tội Giôxéppô

Đây là Sinông dối trá, người Hy Lạp

Do sốt ác tính nên khói bốc ra”.

¹⁰⁰ Một trong hai đứa, chắc là bất bình

Vì bị rêu bám vào nhiều ghê gớm

Đấm tên kia vào cái bụng căng phồng.

¹⁰³ Cái bụng kêu vang như một cái trống

Cả Ađam cũng mặt nó nện vào

Bằng cánh tay không kém phần chắc rắn.

¹⁰⁶ Và nói: “Tuy chân ta quá nặng nề

Khiến cho ta không thể nào cử động

Nhưng cánh tay còn quen với nghề xưa”.

¹⁰⁹ “Khi vào lửa – tên kia đầy khí thế –

Thì tay này chả nhanh nhạy thế đâu

Nhưng rất lẹ làng khi đúc tiền giả”.

¹¹² Tên phù thủng: “Điều đó thì mày đúng

Nhưng mày đâu phải là kẻ thật thà

Khi dân Tơroa cần người làm chứng”.

¹¹⁵ “Ta nói sai, còn mày làm giả tiền

Ta ở đây vì một tội duy nhất

Còn tội mày, tất cả, đều nặng hơn”.

¹¹⁸ “Hãy nhớ lại con ngựa, đồ phản bội –

Âm hồn có bụng phồng to đáp lời –

Kệ thây mày, nếu mọi người biết tới”.

¹²¹ “Nếu cơn khát sẽ làm cho lưỡi mày

Nứt nẻ ra, và thứ nước hôi thối

Làm cho bụng thành bờ giậu che mày”.

¹²⁴ “Như lệ thường – tên đúc tiền giả đáp –

Bệnh của mày sẽ xé rách miệng mày

Còn ta nếu khát, chất dịch sẽ giúp.

¹²⁷ Mày thì sốt rét lẫn chứng đau đầu

Đang hành hạ nên chẳng cần mời mọc

Liếm tấm gương Nácxítxô chạy mau”.

¹³⁰ Tôi đứng im và lắng nghe tất cả

Thầy tôi bảo: “Hãy coi chừng thời giờ

Ta sắp nổi cáu với con rồi đó!”

¹³³ Nghe vẻ giận dữ trong giọng của Thầy

Tôi quay lại phía Thầy, và xấu hổ

Đến nay vẫn còn xao xuyến trong tôi.

¹³⁶ Như một người nằm mơ thấy điều dữ

Mà trong giấc mơ lại ước được mơ

Cái điều đang có như là chưa có.

¹³⁹ Tôi đã thế, không thể nói gì hơn

Muốn xin lỗi và tôi đã xin lỗi

Đã xin lỗi mà vẫn tưởng chưa làm.

¹⁴² “Hối tiếc nhỏ xua đi lỗi lầm lớn –

Thầy bảo tôi – con chớ có khư khư

Ta mong con đừng ưu phiền, tơ tưởng.

¹⁴⁵ Hãy nhớ rằng: ta luôn ở bên con

Khi đến nơi, có thể lại nhìn xuống

Nghe đám đông đang cãi vã om sòm

¹⁴⁸ Thích nghe họ là ý thích thấp kém”.

KHÚC XXX

1-13. Thời mà Giunônê nổi cơn cuồng nộ - là bởi vì Giove yêu Semele, con gái của Cadmo, vua Teban. Iunone (Giunone) khuyên Semele hãy yêu cầu Giove cho chứng kiến tất cả hào quang của chàng, và điều này đã làm cho Semele cháy thành tro (X, TĐ., XXI, 5-6). Sau đó Iunone hướng cơn thịnh nộ sang Ino, em gái của Semele, người đang nuôi Bacchus (Dionysus) - con của Semele. Iunone làm cho vua Atamante, chồng của Ino phát điên, coi vợ là sư tử cái còn hai đứa con là những sư tử con, vồ một đứa là Learco xé tan xác rồi ném vào vách đá. Ino tuyệt vọng ôm đứa con còn lại nhảy xuống biển tự tử (M., III, 259-317; IV, 416-529).

16-21. Nàng Êcuba bị cầm tù, khốn nạn - Ecuba, góa phụ của vua Priamo, bị quân Hy Lạp bắt làm tù binh sau khi thành Tơroa thất thủ, chứng kiến cảnh con gái Polissena bị đem làm lễ hiến sinh trước mộ Asin và xác con trai Polidoro dạt vào bờ biển Tracia (Thrace). Trước những cảnh đau lòng này Ecuba đã phát điên và sủa như chó (M., XIII, 404 – 575).

22-23. Nghĩa là không cơn loạn của Atamante, không cơn điên của Ecuba.

28. Capocchio - X, ĐN., XXIX, 136 – 139.

31. Aretin - tức Griffolino, X, ĐN., XXIX, 109.

32. Con ma xó Gianni Xkícki - Gianni Schicchi, một tên xảo trá ở Firenze, thường cải trang làm người khác (câu 42-45).

37. Nàng Mirra đồi bại - Mirra, con gái của Cinira, vua Cipro (Cyprus), có máu loạn luân, yêu điên cuồng chính cha mình, cải trang thành một cô gái khác để đến với cha. Khi nhà vua biết chuyện, muốn giết cô ta nhưng Mirra liền bỏ trốn. Theo lời cầu khẩn của Mirra, các vị thần đã biến cô thành loài cây Mirra (M., XV, 298-524).

42-45. Kẻ đang chạy ở ngoài kia - đây là Gianni Schicchi (câu 32). Khi Buoso Donati chết đứa cháu của ông sợ tài sản sẽ bị đem chia cho nhiều người, đã nhờ Gianni Schicchi nằm vào giường của người chết, giả làm giọng nói của Buoso Donati đọc di chúc cho viên công chứng chép, chỉ định để một ít tiền cho việc thờ cúng, cho Gianni 600 đồng phờlôrinh vàng và “con ngựa cái đẹp nhất” đáng giá rất nhiều tiền, phần tài sản còn lại cho đứa cháu.

61. Thợ cả Ađam - Adam d’ Anglia, một người gốc Anh đúc những đồng phờlôrinh vàng có pha xỉ theo sự xúi giục của các quí tộc Guidi da Romena, bị thiêu sống ở Firenze năm 1281. Romena là một lâu đài của dòng họ này.

74. Tiền hợp kim có đóng dấu Thánh Giăng - đồng tiền vàng ở Firenze mặt trước có in hình Thánh Giăng Báptít, mặt sau có bông hoa huệ.

78. Đài nước Branda - đài nước ở Romena nhưng nay không còn.

97. Đây là ả đã buộc tội Giôxéppô - theo Kinh Thánh, vợ của Potiphar quyến rũ Gioseppo, là một người ở đẹp trai nhưng không được, bèn vu cho Gioseppo định cưỡng bức mình, Potiphar cho Gioseppo vào tù (Sáng thế ký, XXXIX, 1-20).

98. Đây là Sinông dối trá, người Hy Lạp - Sinon đã thuyết phục dân thành Tơroa kéo con ngựa gỗ (trong bụng là binh lính Hy Lạp) vào thành.

128. Tấm gương Narcisso (Narcissus) - tức dòng suối trong suốt, nơi Narcisso tự ngắm và yêu say đắm bản thân mình (M., III, 346 – 510).

Thần Khúc - Địa Ngục - Khúc 29

KHÚC XXIX 

Tầng Địa ngục thứ tám – Hố ngục thứ mười – Bọn làm giả kim.

 Đám âm hồn những vết thương khác nhau

Đã thu hút đôi mắt tôi mạnh mẽ

Và muốn khóc, không giấu được khổ đau.

⁴   Nhưng Viếcghiliô bảo tôi: “Sao đôi mắt

Của con lại vẫn cứ dán chặt vào

Những âm hồn buồn bã và què cụt?

⁷   Những hố khác con đâu nhìn thế kia

Ta nghĩ, có thể là con muốn đếm

Thung lũng này: hăm hai dặm chu vi.

¹⁰  Nhưng mặt trăng dưới chân ta đang lướt

Chúng ta chỉ còn rất ít thời gian

Còn nhiều thứ đang chờ con phía trước”.

¹³  Tôi trả lời: “Nếu Thầy đã quan tâm

Đến cái điều đã khiến con chú ý

Có thể Thầy cho phép con dừng chân?”

¹⁶  Tôi nói vậy, trong khi trả lời Thầy

Và vẫn bước theo Thầy đi phía trước

Rồi tôi nói thêm: “Ở trong hố này

¹⁹  Nơi con đang hướng mắt nhìn chăm chú

Có một âm hồn thuộc dòng họ con

Đang than thở, chịu cực hình nghiệt ngã”.

²²  Khi đó Thầy tôi liền nói: “Từ nay

Con đừng bứt rứt về chuyện đó nữa

Quan tâm cái khác, để nó lại đây.

²⁵  Ta đã thấy nó ở chân cầu nhỏ

Lấy ngón tay hằn học chỉ vào con

Giêri đen Benlô – người ta gọi nó.

²⁸  Nhưng khi đó con hãy còn mê mải

Với chủ nhân lâu đài Antaphoóctê

Nên con không nhìn và nó đi khỏi”.

³¹  “Thưa Thầy – tôi nói – cái chết dữ dằn

Của anh ấy, nay thù chưa được trả

Cho cái người mà nhục nhã cùng chung.

³⁴  Vì thế, anh khinh con, con đoán thế

Rồi không nói gì mà đã bỏ đi

Điều đó khiến con càng thêm khó xử”.

³⁷  Chúng tôi trò chuyện tới chỗ đầu tiên

Trên mỏm cầu đá, từ đó có thể

Thấy hố kia, nếu ánh sáng nhiều hơn.

⁴⁰  Khi chúng tôi đã ở ngục giam cuối

Của Hố thảm sầu, những kẻ bị giam

Đều hiện ra và mắt tôi đã thấy.

⁴³  Những tiếng thở than xuyên suốt thân tôi

Như những mũi tên của lòng thương xót

Khiến tôi lấy tay bịt kín hai tai.

⁴⁶  Nỗi đau mà người ta đang chứng kiến

Bằng mùa hè đem gom hết bệnh nhân

Của Kiana, Maremma, Sácđinha – ba bệnh viện.

⁴⁹  Đem dồn tất cả vào cùng một hố

Người ta sẽ thấy có mùi bốc lên

Như mùi từ những tay chân thối rữa.

⁵²  Thầy và tôi đi xuống bờ cuối cùng

Của đường đá dài và theo mé trái

Ở đó tôi càng nhìn thấy rõ hơn.

⁵⁵  Để đi xuống sân, nơi bà quản ngục

Của Đấng toàn năng không thể sai lầm

Trừng phạt những kẻ mà bà đã chép.

⁵⁸  Có lẽ không có nỗi buồn lớn hơn

Khi toàn dân Êgina đổ bệnh

Bệnh dịch hạch đã thả sức hoành hành.

⁶¹  Tất cả loài vật, dù con nhỏ nhất

Chết sạch trơn, và từ những người xưa

Như các nhà thơ đã từng đoán chắc

⁶⁴  Một loài kiến từ họ đã hồi sinh.

Như thấy ở đây, trong thung lũng tối

Ảo não chất đống một lũ âm hồn.

⁶⁷  Kẻ thì nằm, kẻ thì úp bụng xuống

Còn những kẻ khác vai tựa vào nhau

Bò bốn chân trên lối đi kinh tởm.

⁷⁰  Từng bước một, chúng tôi bước lặng im

Đi và nhìn những sinh linh què quặt

Không còn mang nổi dù chỉ thân mình.

⁷³  Tôi thấy hai người vào lưng nhau tựa

Như hai viên ngói xếp trong lò nung

Từ đầu đến chân, ghẻ đóng thành vảy.

⁷⁶  Bàn chải trên lưng ngựa vội vàng đưa

Khi người hầu thấy chủ mình đứng đợi

Hoặc khi người này không muốn thức khuya.

⁷⁹  Cũng không nhanh bằng hai kẻ dùng tay

Cào cấu thân mình một cách điên dại

Để xua đi cơn ngứa vẫn đọa đầy.

⁸²  Họ dùng móng tay lớp vảy giật tung

Giống như dùng dao đánh vảy cá chép

Hay giống cá nào có vảy lớn hơn.

⁸⁵  Thầy tôi nói với một người trong bọn:

“Hỡi anh đang dùng móng tay cào da

Những móng tay như những con bét lớn.

⁸⁸  Trong đám kia có ai người Latinh

Xin anh nói cho chúng tôi được biết

Và chúc cho nhanh nhảu móng tay anh!”

⁹¹  “Chúng tôi đều người Latinh, ông thấy đấy –

Âm hồn kia vừa khóc vừa trả lời –

Nhưng ông là ai mà quan tâm hỏi?”

⁹⁴  Thầy của tôi liền đáp: “Ta là người

Cùng người sống này qua vùng tăm tối

Để anh ta chứng kiến Địa ngục này”.

⁹⁷  Họ hết dựa nhau, khi nghe nói vậy

Cả hai run rẩy quay về phía tôi

Và tất cả mọi người đều nghe thấy.

¹⁰⁰ Người Thầy tốt bụng tiến lại gần tôi

“Hãy nói với họ điều con muốn nói”.

Đúng như Thầy muốn, tôi liền cất lời:

¹⁰³ “Mong kỷ niệm về các anh chưa mất

Trên trần gian nơi các anh sinh ra

Và sẽ còn nhiều tháng năm tiếp tục.

¹⁰⁶ Các anh người của xứ nào, là ai?

Mong rằng không vì hình phạt khủng khiếp

Mà các anh sẽ kể hết với tôi”.

¹⁰⁹ “Tôi người Arétxô, còn Anbêrô ở Xiêna

Ở đây người ta ném tôi vào lửa

Mặc dù tôi, vì một chuyện khác kia.

¹¹² Quả thực là một lần tôi nói đùa

Rằng tôi có thể bay trong không khí

Còn hắn tò mò, lại kém lương tri.

¹¹⁵ Hắn muốn tôi dạy cho tài nghệ đó

Nhưng không thành Đêđalô, và một người

Coi hắn như con cho tôi chầu lửa.

¹¹⁸ Trong mười ngục, tôi vào ngục thứ mười

Vì thuật giả kim ở nơi trần thế

Minốt không lầm, đã kết án tôi”.

¹²¹ Tôi nói với nhà thơ: “Còn đâu có

Dân bậy bạ hơn dân vùng Xiêna?

Còn hơn cả dân Pháp sống cạnh đó”.

¹²⁴ Nghe những lời kia, cái anh bên cạnh

Liền đáp tôi: “Ngoại trừ Xíttờrícca

Họ luôn biết chi tiêu rất dè xẻn.

¹²⁷ Níccôlô, người thích tử đinh hương

Lần đầu tiên đã trồng loài cây đó

Và cây lớn lên tươi tốt trong vườn.

¹³⁰ Ngoại trừ cả bồ đoàn Cácxia Đátxianô

Đã bán cả vườn nho, cánh rừng rộng lớn

Và Abbagờliatô cũng mất hết lương tri.

¹³³ Nhưng để anh biết ai đã giúp anh

Chống lại người Xiêna, xin hướng mắt

Để thấy rõ ràng bộ mặt đau thương.

¹³⁶ Anh sẽ thấy hồn của Capốckiô

Kẻ đã làm giả kim loại bằng thuật

Anh đã biết, nếu anh tôi nhận ra

¹³⁹ Tôi có bản chất bẩm sinh tốt đẹp”.

KHÚC XXIX

10. Mặt trăng dưới chân ta đang lướt - vì quả đất hình cầu.

20. Có một âm hồn thuộc dòng họ con - đây là Geri del Bello (Geri con trai ông Bello), anh em con chú bác với thân phụ Dante, bị một người thuộc dòng họ Sacchetti giết chết do thù oán. Bản thân Geri cũng từng là một kẻ giết người nên mới bị Dante đày xuống Địa ngục.

29. Chủ nhân lâu đài Antaphoóctê - tức Bertram del Bornio (Bertran del Born) (X, ĐN., XXVIII, 134-136).

48. Kiana, Maremma, Sácđinha - chỉ những vùng đầm lầy và ô nhiễm: Valdichiana, thung lũng của sông Chiana (X, TĐ., XIII, 23) ở Toscana, nơi đây người ta xây dựng một số bệnh viện; Maremma (X, ĐN., XXV, 19) và đảo Sardegna (Sardigna).

59. Khi toàn dân Êgina đổ bệnh - Egina là một hòn đảo ở gần Athens, mang tên nữ thần Egina. Theo thần thoại Hy Lạp, Giunone (Juno) ghen tức vì Giove (Jove) chiếm mất nữ thần Egina, bèn gây ra dịch hạch giết hết dân chúng ở đây. Chỉ có vua Eaco (Aeacus) và Egina còn sống sót đã xin Giove tái sinh lại dân cư trên đảo sao cho nhiều như kiến ở trên cây sồi tiên. Giove đã biến kiến thành người, đó là bộ tộc Mirmidoni, tiếng Hy Lạp: mirmes - có nghĩa là “kiến” (M., VII, 523 – 657).

109-120. Tôi người Arétxô - đây là Griffolino ở Arezzo, tay luyện kim và đúc tiền giả, đã lừa Albero ở Siena rằng hắn biết bay, thế là Albero đòi dạy cho nó môn này nhưng không trở thành Dedalo (bố của Icaro biết bay (X, ĐN., XVII, 109-111). Griffolino phất lên nhờ những bài học nhưng Albero tức giận, đi tố cáo Griffolino với Giám mục Siena rằng hắn là tên vô thần. Giám mục Siena đã thiêu sống hắn trên đống lửa vì tội tà đạo, hắn nói “vì một chuyện khác kia” (câu 111) là vì thế. Mặc dù bị thiêu sống vì tội tà đạo nhưng xuống Âm phủ thì vị quan xét xử Minos vẫn không hề nhầm lẫn, xét hắn theo tội giả kim và bị đày ở ngục thứ 10 (câu 118-120).

124. Cái anh bên cạnh - đây là Capocchio (câu 136).

125. Stricca - con trai của Giovanni di Salimbeni, anh trai Niccolò tổng trấn Bologna khoảng 1276. Kẻ đã tiêu xài hoang phí tài sản của cha để lại.

127-129. Níccôlô, người thích tử đinh hương - Niccolò, em trai của Stricca. Cả ba câu này đều dùng theo nghĩa bóng. Niccolo là tay ăn chơi xa xỉ thích nướng thịt thú rừng bằng than từ gốc của cây tử đinh hương. Theo nghĩa này, lần đầu tiên đã trồng loài cây đó (tức người đầu tiên trong những kẻ sành ẩm thực bày trò này), và cây lớn lên tươi tốt trong vườn (nghĩa là đi vào đời sống, trở thành thói quen được mọi người ưa thích).

130. Bồ đoàn Caccia d’ Asciano - tức bồ đoàn những kẻ xa xỉ gồm 12 người, trong số này có Stricca và Niccolo và Lano, bị giam vào ngục những kẻ cưỡng bức bản thân mình và tài sản (X, ĐN, XIII, 120).

132. Bartolomeo dei Folcacchieri - thường được gọi là Abbagliato, có nghĩa là chói ngời, vì Bartolomeo vào lúc đã luống tuổi đạt được địa vị cao.

136. Anh sẽ thấy hồn của Capốckiô – Capocchio, từng là bạn học của Dante, rất có tài làm giả, bị thiêu sống ở Siena năm 1293.