Thần Khúc - Địa Ngục - Khúc 15

KHÚC XV

Tầng Địa ngục thứ bảy – Tiếp vòng ngục thứ ba – Bờrunéttô Latinô.

Và chúng tôi đi trên bờ đá ấy

Có hơi nước từ dưới suối bốc lên

Bảo vệ bờ suối khỏi làn lửa cháy.

⁴   Giống như người Phiamminghi đắp đê

Giữa Guýtxăngtê và Brútgia phòng hộ

Để ngăn thuỷ triều của biển cả kia.

⁷   Như dân Pađôan đã từng che chắn

Thành phố, pháo đài dọc sông Bờrenta

Khi chưa ập vào Carentana cơn nóng.

¹⁰  Cũng theo cách ấy, bờ suối ở đây

Dù Thợ không xây quá cao và rộng

Không biết được rằng Thợ ấy là ai.

¹³  Khi chúng tôi đã xa khu rừng rậm

Đến nỗi không hề nhìn thấy khu rừng

Thì con mắt vẫn ngoái nhìn phí uổng.

¹⁶  Và chúng tôi gặp một toán âm hồn

Một toán âm hồn dọc theo bờ suối

Tất cả bọn họ đều ngước mắt nhìn.

¹⁹  Như khi hai người dưới trăng gặp gỡ

Họ nheo mắt, chằm chặp nhìn chúng tôi

Như bác thợ may xâu kim chăm chú.

²²  Một người có vẻ quen biết nhìn tôi

Và sau đó nhận ra tôi, thích thú

Nắm vạt áo tôi và kêu: “Ôi trời!”

²⁵  Sau khi bàn tay người này buông xuống

Tôi nhìn chằm chằm bộ mặt cháy đen

Gương mặt đen nhưng rõ ràng, sống động.

²⁸  Trí nhớ của tôi đã kịp nhận ra

Và tôi giơ tay về khuôn mặt đó

“Ngài đấy ư? Ngài Bờrunéttô?”

³¹  “Con trai của ta, chớ phiền – ông đáp –

Latinô quay lại chút với con

Rồi ta sẽ cùng đoàn này đi tiếp”.

³⁴  Tôi trả lời: “Tôi rất lấy làm vui

Nếu Ngài muốn, tôi sẽ ngồi xuống cạnh

Khi người hướng dẫn đồng ý với tôi”.

³⁷  “Trong đoàn này nếu kẻ nào dừng lại

Dù một giây, thì sau đó trăm năm

Cực hình lửa thiêu là không tránh khỏi.

⁴⁰  Con cứ đi tiếp và bên cạnh ta

Rồi ta sẽ nhập vào đoàn trở lại

Lầm lỗi muôn năm cùng họ khóc về”.

⁴³  Tôi không dám rẽ qua con đường khác

Để đi cạnh ông và hơi cúi đầu

Như đi bên một con người đáng phục.

⁴⁶  Ông bảo tôi: “Chẳng biết con nhờ ai

Mà tới được đây trước ngày cuối tận

Vị dẫn đường cho con đó là ai?”

⁴⁹  “Trên trần thế, trong cuộc sống thanh bình

Con bị lạc đường ở trong thung lũng

Trước khi chín muồi năm tháng của con.

⁵²  Ngày hôm qua, khi quay lưng buổi sáng

Thì con gặp nhau với người ở đây

Đường con về nhà người này sẽ dẫn”.

⁵⁵  “Cứ đi theo sao chiếu mệnh của con

Rồi bến bờ vinh quanh con sẽ đến

Vì ta tin tưởng cuộc đời huy hoàng.

⁵⁸  Và giá như ta đã không chết sớm

Để thấy trời đã phù hộ cho con

Thì mọi việc ta giúp con nhiều lắm.

⁶¹  Nhưng cái dân ác độc, bội bạc này

Xưa kia từ Phiêxôlê tràn xuống

Và núi rừng vẫn chiếm giữ đến nay.

⁶⁴  Họ là kẻ thù, vì con xử tốt

Vì giữa thanh lương trà chát lẽ nào

Kết trái đơm hoa nổi cây sung ngọt.

⁶⁷  Một nhân vật xưa gọi họ là mù

Là keo kiệt, kiêu căng và đố kỵ

Những tật xấu này con tránh bị dơ.

⁷⁰  Số mệnh còn dành cho con vinh dự

Phe này, phe kia đều muốn có con

Nhưng cái mỏ còn quá xa ngọn cỏ.

⁷³  Cứ mặc bọn súc sinh Phiêxôlê

Cấu xé nhau mà cây không đụng đến

Nếu trong chuồng phân của chúng còn cây.

⁷⁶  Hạt giống thiêng ở đó rồi sống lại

Sống lại ngay trong cái ổ gian manh

Khi những người La Mã còn trụ lại”.

⁷⁹  “Giá lời cầu khẩn của tôi đã thành

Thì cuộc đời của Ngài còn chưa hết

Và Ngài hãy còn sống ở trần gian.

⁸²  Khắc trong tâm khảm và tôi xúc động

Hình ảnh của người cha chú thân thương

Đã dạy dỗ tôi, khi Ngài còn sống.

⁸⁵  Như người sắp đi vào cõi vĩnh hằng

Tôi biết nghĩa vụ trong đời ngắn ngủi

Đánh dấu ngôn từ với cõi trần gian.

⁸⁸  Lời Ngài ghi nhớ và tôi chờ gặp

Tôi sẽ đem chất chính một cô nương

Nàng biết rõ, nếu như tôi được gặp.

⁹¹  Tuy nhiên tôi xin bày tỏ với Ngài

Để cho lương tâm hoàn toàn thanh thản

Tôi bằng lòng với số phận của tôi.

⁹⁴  Những tiên đoán tôi không còn lạ lẫm

Cứ để Thần số mệnh vặn bánh xe

Tuỳ thích, như người nông dân với xẻng”.

⁹⁷  Khi đó Thầy tôi vặn người ngó qua

Bờ vai phải rồi Thầy tôi cất tiếng

“Ai chăm chú nghe thì sẽ hiểu ra”.

¹⁰⁰ Tuy thế, Ngài Bờrunéttô không im lặng

Tôi hỏi ông trong số những bạn đường

Ở chốn này ai là người quan trọng.

¹⁰³ “Cũng tốt, nếu biết vài người, tuy vậy

Với số khác thì im lặng là hơn

Thời giờ quá ít để kể nhiều tên tuổi.

¹⁰⁶ Họ đều tăng lữ, và nên biết rằng

Họ nổi tiếng là những nhà bác học

Vì một tội danh ô uế trên trần.

¹⁰⁹ Pờrítxian trong đoàn khốn khổ

Cùng Phờrăngsétxcô đờ Acorờxô

Nếu con muốn biết loài sâu mọt đó.

¹¹² Có cả vị “tôi tớ của bầy tôi”

Từ Ácnô đến Báckilionê được chuyển

Tại đây ông ta sinh lực hết rồi.

¹¹⁵ Ta muốn nữa, nhưng không thể đi tiếp

Không thể nói hơn vì thấy đằng xa

Một làn khói mới bốc lên mù mịt.

¹¹⁸ Ta không muốn bị lạc vào trong đoàn

Âm hồn mới, ta gửi con “Kho báu”

Ta còn sống đó, và chẳng gì hơn”.

¹²¹ Rồi ông chạy đi và tôi thấy giống

Như chạy thi trên đồng Vêrôna

Hướng về tấm vải xanh, và tưởng tượng

¹²⁴ Rằng mình thắng cuộc chứ không phải thua.

KHÚC XV

4-9. Người Phiamminghi đắp đê - Dante so sánh bờ sông ở Địa ngục với bờ đê biển do người Fiamminghi đắp giữa Guizzante và Bruggia (Wissand và Bruges, Pháp), và đập nước do người Padoan (Padova) đắp trên sông Brenta, Ý.

9. Khi chưa ập vào Carentana cơn nóng - tức khi tuyết trên núi Carentana chưa tan, khi mùa xuân chưa đến.

30. Ngài Bờrunéttô - Brunetto Latino (1220-1295), nhà hoạt động chính trị, nhà thơ, nhà bác học, thành viên của phe Guelfi. Dante coi Brunetto như người thầy của mình. Có người giải thích rằng ông bị Dante đày xuống Địa ngục vì tác phẩm “Sách về Kho báu” (Livres dou Tresor) của ông viết bằng tiếng Pháp mà không phải viết bằng tiếng Toscana, do đó đã phạm tội với Chúa. Tuy vậy cũng có những ý kiến cho rằng ông bị mắc tội kê gian (sodomy), tức tội quan hệ tình dục phi tự nhiên (X, TT., XXVI, 40-90), mà thời đó ở Firenze ai cũng biết (Wikipedia - bản tiếng Anh).

55. Cứ đi theo sao chiếu mệnh của con - Brunetto và Dante chia sẻ lòng tin thời trung cổ rằng những ngôi sao có ảnh hưởng đến số phận, tính cách của con người cũng như sự vật.

61. Cái dân ác độc, bội bạc này - tức cư dân thành phố Fiernze. Theo truyền thuyết thì cư dân Firenze gồm người Fiesole và người La Mã di cư. Theo Dante đây là một nguyên nhân gây sự chia rẽ.

65-66. Thanh lương trà và sung - hai loại cây này trong nguyên bản  lazzi sorbi (crabbed sorbs): thanh lương trà chát, dolce fico (sweet fig): sung ngọt.

71. Phe này, phe kia - tức phe Đen và phe Trắng.

73. Bọn súc sinh Phiêxôlê - tức cư dân Firenze, đa số là con cháu người Fiesole (xem câu 61).

89. Một cô nương - ngầm chỉ Beatrice.

109. Pờrítxian trong đoàn khốn khổ - Priscian, một nhà ngữ pháp Latinh nổi tiếng thế kỷ VI.

110. Francesco d’Accorso (1225 - 1293) - một luật sư nổi tiếng, thành viên phe Ghibellini.

112. Có cả vị “tôi tớ của bầy tôi” - một cách nói mỉa mai, đây là Andrea di Mozzi, Giám mục Firenze từ 1287 đến 1295, bị chuyển đến Vicenza và rồi chết ở đó.

113. Arno, Bacchiglione - tên hai con sông chỉ hai địa phương Firenze, Vicenza.

119. Cuốn Kho báu - tức cuốn “Li livres dou Tresor”, tác phẩm chính của Brunetto viết bằng tiếng Pháp trong thời gian ông sống lưu vong ở Pháp.

122. Như chạy thi trên đồng Vêrôna - ở Verona ngày chủ nhật đầu tiên của tuần chay trong năm người ta tổ chức cuộc chạy thi trên cánh đồng, những người chạy thi đều không mặc quần áo. Người thắng cuộc được phần thưởng là một tấm vải xanh, còn người về đích sau cùng được một con gà trống và phải đem con gà trống này đi vào phố. Sự so sánh ở đây có ý rằng Brunetto, cũng như tất cả tội phạm ở Địa ngục đều không mặc quần áo và cần phải chạy nhanh để “nhập vào đoàn” (câu 41).