Dante - Địa Ngục - Khúc 1

KHÚC I

Khúc mở đầu: Rừng rậm – Ba con thú – Viếcghiliô.

Con đường đời tôi đã đi đến nửa

Bỗng thấy mình lạc lối ở trong rừng

Đường chính đạo đánh mất trong bóng tối!

⁴     Rừng hoang vu, rừng hiểm trở trập trùng

Nói sao hết bao điều cay đắng ấy

Nỗi kinh hoàng trong ký ức tôi mang!

⁷      Cái chết cũng không đắng cay nhường vậy

Nhưng vì điều hay trong đấy muôn năm

Tôi xin kể về những điều trông thấy.

¹⁰  Tôi không nhớ, sao đã lạc vào trong

Rừng hiểm trở vì chìm trong giấc ngủ

Khi lìa xa chính đạo một con đường.

¹³  Nhưng rồi bỗng tới một chân đồi nhỏ

Nơi có một thung lũng nhỏ bao quanh

Tim tôi thắt lại vì run và sợ.

¹⁶  Tôi nhìn ra khi ngước mắt trông lên

Ánh sáng mặt trời khắp nơi rực rỡ

Soi tỏ lối đi trên mọi con đường.

¹⁹  Khi đó trong lòng vơi đi nỗi sợ

Nỗi sợ dài lâu nén ở trong tôi

Như mặt nước hồ qua đêm mệt lử.

²²  Và giống như kiệt sức một con người

Thoát lên bờ từ mênh mông biển cả

Ngoái lại nhìn và sợ hãi không thôi.

²⁵  Trong lòng tôi hãy vẫn còn run sợ

Quãng đường đi qua, thử ngoái lại nhìn

Chưa từng có một ai đi thoát cả.

²⁸  Khi đã nghỉ ngơi mỏi mệt tấm thân

Tôi bước tiếp trên con đường cát vắng

Tiếng xạc xào ở dưới những bàn chân.

³¹  Và kia, ngay trên đầu dốc dựng đứng

Có một con báo nước chạy lẹ làng

Trên bộ lông những vết hoa lốm đốm.

³⁴  Cản bước tôi, con báo chạy vòng quanh

Tôi cảm thấy ở trong vòng nguy hiểm

Từng tính bài quay lại đã nhiều phen.

³⁷  Và rồi đến lúc bình minh vừa rạng

Giữa những vì tinh tú mặt trời lên

Đang chuyển động một tình yêu thần thánh.

⁴⁰  Khơi dậy điều tốt đẹp lần đầu tiên

Tôi cảm thấy mừng vui và hạnh phúc

Máu nóng không còn dồn dập trong tim.

⁴³   Vẻ con thú có bộ lông vui mắt

Nhưng không lâu, với một vẻ kinh hoàng

Một con sư tử bờm cao trước mặt.

⁴⁶  Có vẻ như nhằm vào tôi tấn công

Nó dữ dội gầm lên vì cơn đói

Cả không gian cũng sợ hãi rùng mình.

⁴⁹  Cùng với sư tử một con sói cái

Dáng gầy gò, lộ đầy vẻ khát thèm

Từng làm cho biết bao hồn kinh hãi.

⁵²  Nó làm tôi rời rụng cả tay chân

Vẻ đe dọa phát ra từ ánh mắt

Làm cho tôi hết hy vọng bước lên.

⁵⁵  Như một kẻ máu mê thèm thắng bạc

Nhưng gặp hồi đen đủi chịu trắng tay

Chỉ còn biết khổ đau và khóc lóc.

⁵⁸  Con thú kia cũng như thế với tôi

Đẩy lùi tôi dần dần theo chân bước

Dồn tôi vào nơi tối ánh mặt trời.

⁶¹  Trong khi tôi đang tuột dần xuống thấp

Một người đàn ông trước mặt hiện ra

Nhưng lặng lẽ, im lìm và mỏi mệt.

⁶⁴  Vừa nhìn thấy giữa hoang vắng và xa

“Cứu tôi với, – tôi kêu lên buồn bã –

Dù là người còn sống hoặc bóng ma!”

⁶⁷  “Ta không phải người, đúng hơn là đã

Từng là người, dân của Lômbácđô

Quê ở Mantua cả cha lẫn mẹ.

⁷⁰  Ta sinh ra vào cuối thời Xêda

Lớn lên ở Rôma, dưới triều Augút

Thời người ta thần tượng vẫn tôn thờ.

⁷³  Là thi sĩ, từng viết lời bài hát

Ca ngợi con trai Ankixê, người Tơroa

Khi thành Iliông kiêu hùng lửa đốt.

⁷⁶  Còn ngươi sao trở về nơi chết chóc?

Sao không trèo lên đỉnh núi diệu kỳ

Nơi khởi nguồn của mọi điều cực lạc?”

⁷⁹  “Có phải Người là Viếcghiliô

Là mạch nguồn của dòng thơ tuôn chảy?” –

Tôi trả lời mà thấy thẹn thùng ghê!

⁸² “Ôi ánh sáng của bao nhà thơ ấy

Và việc say mê sưu tập thơ Người

Đã giúp cho tôi miệt mài đến vậy!

⁸⁵  Người là Thầy, là gương sáng cho tôi

Chỉ có ở nơi Người tôi đã học

Cách tuyệt vời làm vinh dự thơ tôi!

⁸⁸  Người xem kìa, thú dồn tôi vào góc

Hãy cứu tôi, bậc hiền giả lẫy lừng

Máu tôi run trong đường gân thớ thịt!”

⁹¹  “Ngươi cần đi tìm một con đường khác

Nếu muốn thoát ra ma dại nơi này –

Người trả lời, khi thấy tôi than khóc –

⁹⁴  Con thú không cho ai thoát lối này

Nếu ngươi cứ đứng thét lên và khóc

Nó sẽ nhảy vào cắn chết ngươi ngay.

⁹⁷  Con thú bản tính xấu xa, ác độc

Lòng tham của nó không bao giờ vơi

Càng ăn no lại càng thích ăn tiếp.

¹⁰⁰ Cùng với nhiều con vật nó kết đôi

Và sẽ quyến rũ còn nhiều con nữa

Khi thần Khuyển đến nó sẽ đi đời.

¹⁰³ Thần chẳng sống vì bạc tiền, tài sản

Mà vì tình yêu, danh dự, trí khôn

Thần sống giữa diệu huyền và cao thượng.

¹⁰⁶ Thần là cứu tinh của nước Ý khiêm nhường

Vì nước này Camminla đồng trinh tuẫn nạn

Và Ơraliô, Tuốcnô, Nixô bị tử thương.

¹⁰⁹ Dù cho bước chân thú kia mong muốn

Thần sẽ xua đuổi sói khỏi đô thành

Giam vào ngục, nơi có bao dục vọng.

¹¹² Ta nói với ngươi theo lối của mình:

Hãy theo ta, ta là người hướng dẫn

Đưa ngươi từ đây về chốn vĩnh hằng.

¹¹⁵ Ngươi sẽ nghe những tiếng kêu tuyệt vọng

Của những hồn xưa muốn chết lần hai

Sẽ nghe những lời nguyện cầu đau đớn!

¹¹⁸ Ngươi sẽ thấy hết đau khổ những ai

Trong lửa ngục với một niềm hy vọng

Sống với những người hạnh phúc nay mai.

¹²¹ Còn nếu ngươi muốn cao hơn bay bổng

Thì đợi chờ ngươi có một linh hồn

Ta chia tay, ngươi theo hồn xứng đáng.

¹²⁴ Đấng Thượng Đế ngự trị chốn cao sang

Chưa muốn cho ta bước chân lên đó

Vì luật của trời ta hãy chưa thông.

¹²⁷ Ngài ở khắp nơi nhưng trên cao ngự trị

Là thành đô, là nơi chốn ngai vàng

Hạnh phúc cho ai vinh quang được mở!”

¹³⁰ “Hỡi nhà thơ – lời của tôi vang lên –

Tôi cầu Đấng mà Thầy chưa biết rõ

Thoát khỏi chốn này cùng cực nguy nan!

¹³³ Hãy dẫn tôi đến nơi Thầy nói đó

Cho tôi nhìn cửa Thánh Piêtơrô

Và những linh hồn muôn đời đau khổ”.

¹³⁶ Người chuyển động, và tôi theo nhà thơ.

CHÚ THÍCH

Chữ viết tắt:

 X. – xem

ĐN., – Địa ngục

TT., – Tĩnh thổ

TĐ., – Thiên đường

E., – Eneide (tác phẩm của Virgilio)

M., – Metamorphoses (tác phẩm của Ovidio)

Riêng Kinh Thánh là tác phẩm được Dante sử dụng nhiều điển tích nhất và có tần số xuất hiện nhiều nhất trong phần chú thích nhưng rất tiếc không thể viết tắt được cho 66 cuốn của Kinh Thánh vì các bản Kinh Thánh tiếng Việt mỗi bản phiên âm một kiểu nên chúng tôi đề tên đầy đủ của cuốn đó (xem phần ví dụ).

Ngoài ra, một số tác giả được Dante sử dụng chỉ vài ba lần thì chúng tôi ghi cả tên tác giả và tác phẩm ở phần chú thích mở ngoặc.

Một số ví dụ:

(X, TĐ, XXII, 139-140) – Xem Thiên đường, Khúc XXII, câu 139-140.

(Ét Ra, I, 9-11) – Xem quyển Ét Ra (Cựu ước), chương I, câu 9-11.

(Giăng, XX, 3-5) – Xem quyển Giăng (Tân ước), chương XX, câu 3-5.

(M., VII, 100-143) – Xem Metamorphoses, quyển VII, câu 100-143.

(E., VI, 679-694) – Xem Eneide, quyển VI, câu 679-694.

Lucano, “Pharsalia”

Stazio, “Tebaide”

KHÚC I

1. Con đường đời tôi đã đi đến đến nửa - Dante hình dung đường đời như một vòng cung (Bữa tiệc, IV, 23), điểm cao nhất là 35 tuổi. Dante đạt đến điểm này năm 1300.

13. Một chân đồi nhỏ - tức là trên khu rừng tội lỗi và lầm lạc có một ngọn đồi cứu rỗi nhô lên cao, nơi có ánh sáng mặt trời soi tỏ mội lối đi (câu 18).

17. Theo học thuyết của Plotemaioi (90 – 160), thời của Dante cũng vẫn như thế, thì mặt trời là một trong số các hành tinh quay xung quanh quả đất đứng yên một chỗ.

32. Con báo - biểu tượng của dục vọng, thói dâm đãng.

38-40. Giữa những vì tinh tú mặt trời lên - những vì tinh tú này là chòm sao Bạch dương, mặt trời ở chòm sao này vào mùa xuân (21-3 đến 19-4), thời điểm mà theo truyền thuyết Thiên chúa giáo, Chúa Trời sáng tạo ra thế giới và làm chuyển động các bầu trời cùng với những vì tinh tú.

44. Con sư tử - biểu tượng của sự kiêu căng.

49. Con sói cái - biểu tượng của thói hám lợi, tham lam.

62. Một người đàn ông - Virgilio (Virgil), Marone Publio (70-19 tr. CN) - nhà thơ La Mã nổi tiếng, tác giả của thiên anh hùng ca Eneide (Aeneid). Thời Trung cổ, ông nổi tiếng là một nhà thông thái, một tiên ông, một nhà tiên tri, người báo trước  sự ra đời của Thiên Chúa giáo (X, TT., XXII, 64-73). Trong “Thần khúc”, Virgilio là người Thầy, người dẫn đường cho Dante đi qua Địa ngục và Tĩnh thổ đến Thiên đường mặt đất - biểu tượng của trí tuệ (X, TT., XVIII, 46-48), hướng con người đến niềm hạnh phúc nơi trần thế.

69. Mantua (Matova): thành phố ở đông nam khu Lombardia, miền bắc Italia.

70. Giulio Cesare - (Gaius Julius Caesar) (100-44 tr. CN). Lúc Virgilio sinh thì Cesare đã 31 tuổi.

71. Dưới triều Augút - nghĩa là dưới triều Hoàng đế La Mã Augusto (63 tr. CN-14 sau CN).

74. Con trai Ankixê, người Tơroa - tức Enea (Aeneas), thủ lĩnh người Tơroa, là con trai của Anchise.

91. Ngươi cần đi tìm một con đường khác - Dante hãy còn chưa thể vượt qua con sói để lên đến đỉnh đồi ngay được mà phải đi qua ba thế giới bên kia.

105. Thần sống giữa diệu huyền và cao thượng - câu này trong nguyên tác: tra feltro e feltro đang gây tranh cãi xưa nay. Có người giải thích “giữa thành phố Feltro và lâu đài Montefeltro”. Chúng tôi dịch như bản tiếng Việt của Nguyễn Văn Hoàn.

107-108. Cammila, Eurialo, Turno, Niso - tên những nhân vật trong tác phẩm của Virgilio. Họ thuộc về hai phe địch thủ của nhau nhưng Dante quan niệm sự hy sinh của cả hai phe đều cần cho sự ra đời Đế chế La Mã.

116. Muốn chết lần hai - những kẻ lầm lỗi ở Địa ngục đã chết về thể xác nhưng vẫn còn mong được chết cả linh hồn để chấm dứt đọa đầy, đau khổ.

123 – 126. Ngươi theo hồn xứng đáng - tức Beatrice (X, ĐN., II, 70). Virgilio chưa qua phép rửa tội nên không được đặt chân đến thiên đường.

134. Cửa Thánh Piêtơrô - cửa vào Tĩnh ngục.