Dante - Địa Ngục - Khúc 20

KHÚC XX

Tầng Địa ngục thứ tám – Hố ngục thứ tư – Những thầy bói.

Hình phạt mới mà tôi kể giờ đây

Khúc hai mươi của bài ca thứ nhất

Về những ai bị khốn khổ đọa đầy.

⁴   Tôi đã cố để sao cho hết sức

Nhìn xuống hố mở ra trước mặt tôi

Chao ôi sợ hãi, đầm đìa nước mắt.

⁷   Tôi thấy men theo một đường vòng tròn

Đám đông vừa đi vừa khóc lẳng lặng

Như trên trần vừa đi vừa đọc kinh.

¹⁰  Khi tầm mắt của tôi nhìn hạ xuống

Mỗi người hiện ra một vẻ lạ kỳ

Ở cái nơi mà cằm xoay ngược hẳn.

¹³  Và mặt bị vặn ngược lại sau lưng

Nên bàn chân họ phải đi giật ngược

Ra phía trước con mắt chẳng thể nhìn.

¹⁶  Có thể là vì mắc bệnh bại liệt

Nên thân hình bị vặn như thế chăng

Tôi không biết, không thể nào tin được.

¹⁹  Hỡi bạn đọc, nếu Chúa cho phép tôi

Bài học cho bạn, những gì đọc được

Và hiểu tại sao ướt đôi mắt này.

²²  Vì họ bị vặn ngược, nên nước mắt

Chảy xuống đầm đìa từ thận đến mông

Tôi đứng gần, đưa tay chùi lên mắt.

²⁵  Tôi tựa vào cột đá của bãi ngầm

Khóc rất nhiều, đến nỗi, Thầy tôi bảo:

“Chẳng lẽ con cũng là một kẻ điên?

²⁸  Ở đây chỉ sống lòng thương đã chết

Vì còn ai lầm lỗi hơn cái người

Lại nức nở khi Chúa đà phán xét?

³¹  Hãy ngẩng đầu lên mà nhìn cái kẻ

Đất nuốt vào trước mắt người Têban

Khiến tất cả kêu: “Anh rơi đâu thế?

³⁴  Hỡi Amfiraốt, sao lại bỏ mình?”

Nhưng anh ta không ngừng lăn xuống vực

Một khi Minốt còn chưa kịp ngăn.

³⁷  Hãy nhìn kia, nay lưng nó thành ngược

Vì nó muốn nhìn về trước quá xa

Nên phải nhìn về phía sau, đi ngược.

⁴⁰  Hãy nhìn Têrêxia thay dạng đổi hình

Từ nam giới đã biến thành nữ giới

Và đã đổi thay tất cả tay chân.

⁴³  Chỉ lần sau dùng cây gậy đánh lại

Hai con rắn đang quấn quít lấy nhau

Thì lấy lại được hình hài nam giới.

⁴⁶  Arôngta theo sau, tựa vào bụng ông

Nơi trên dãy Luni, núi cao vòi vọi

Mà dân Cararêđê cày cuốc vẫn lên.

⁴⁹  Sống trong hang, giữa đá cẩm thạch trắng

Arôngta tha hồ ngắm trăng sao

Và biển cả nhờ tầm nhìn mở rộng.

⁵²  Có người con gái mái tóc buông dài

Che kín ngực nên con không nhìn thấy

Che cả làn da còn mượt lông tơ.

⁵⁵  Đó là nàng Mantô qua nhiều xứ sở

Rồi dừng lại nơi ta đã sinh ra

Ta muốn con nghe điều ta sắp kể.

⁵⁸  Khi cha của nàng từ giã cuộc đời

Thì dân Bacô biến thành nô lệ

Một thời gian dài nàng đi khắp nơi.

⁶¹  Ở miền bắc Italia xinh đẹp

Có hồ Bênacô ở tầng cao Tirali

Bên dưới chân núi Anpê ngăn đập.

⁶⁴  Từ hàng nghìn con suối nhỏ, ta tin

Tưới khắp vùng Gácđa và thung lũng

Camênia, Pennicô nước chảy êm đềm.

⁶⁷  Người chăn chiên thành Vêrôna ở đó

Và Tơrentô hay Bờrétsia

Ai qua đây, ban phước lành cho họ.

⁷⁰  Thành Pétkiêra hùng mạnh và xinh

Với người Bờrétsia, Bécgamô gan góc

Nơi bờ hồ vây những cánh đồng xanh.

⁷³  Chính từ đây đã tràn ra lượng nước

Không chứa hết trong hồ Bênacô

Chảy thành sông giữa cánh đồng tươi mát.

⁷⁶  Dòng nước bắt đầu chảy xuống từ hồ

Gọi là Menxiô và chảy đến

Giôvécnô thì đổ vào sông Pô.

⁷⁹  Gặp cánh đồng, khi chảy xa một quãng

Lòng sông mở rộng tạo thành đầm lầy

Về mùa hạ đôi khi dòng nước bẩn.

⁸²  Đến nơi này một trinh nữ cô đơn

Giữa đầm lầy, nàng tìm thấy vùng đất

Chưa có người ở, cây cối chưa trồng.

⁸⁵  Để tránh khỏi giao du với mọi người

Nàng chỉ sống với đám người hầu hạ

Rồi đã bỏ lại thân xác trên đời.

⁸⁸  Về sau dân chúng quanh vùng tản mát

Tụ tập lại đây vì họ biết rằng

Vùng đất này có đầm lầy bao bọc.

⁹¹  Họ lập thành phố trên nắm xương tàn

Đặt tên Mantua, chẳng cần tra số

Để tưởng nhớ người đã đến đầu tiên.

⁹⁴  Dân cư ở đây xưa kia đông đúc

Nhưng sự dại dột của Caxalôđi

Đã để cho Pinamôngtê lừa lọc.

⁹⁷  Và khi con nghe ở chốn trần gian

Câu chuyện về quê ta không phải thế

Hãy tin rằng: đó là sự dối gian”.

¹⁰⁰ “Thưa Thầy, lý lẽ của Thầy vững chắc

Con rất tin và giờ đối với con

Lý lẽ khác – là hòn than đã tắt.

¹⁰³ Nhưng xin Thầy hãy nói cho con hay

Trong đám kia, có ai đáng chú ý?

Tâm trí con luôn nghĩ đến điều này”.

¹⁰⁶ “Người đàn ông có chòm râu – Thầy nói –

Dài từ má xuống đến tận bờ vai

Là thầy bói, cái ngày không thể bói

¹⁰⁹ Ra đàn ông, mà chỉ bé trong nôi

Ở Anliđô, cùng Canăngta, ra hiệu

Chặt đứt những sợi dây neo thuyền đầu.

¹¹² Ông là Ơripilô, ta đã ca ngợi ông

Trong bộ bi kịch của ta có nhắc

Con biết chưa? Chắc là đã tỏ tường.

¹¹⁵ Còn người kia, có bộ sườn gầy guộc

Là Mikenlê Xítcốttô, tinh thông

Hết tất cả mọi trò gian ma thuật.

¹¹⁸ Đây Guyđô Bônátti, đây Átđenđê

Chỉ mong biết đến da và kim chỉ

Nhưng than ôi, hối hận đã muộn rồi.

¹²¹ Và kia là đám đàn bà bất hạnh

Bỏ khung cửi để bói toán hành nghề

Tạo bùa yểm, cỏ cây và tranh tượng.

¹²⁴ Nhưng mà thôi, giờ đã chạm đến bờ

Hai bán cầu, Cainô đầu gai tỏa sáng

Chạm tới biển ở dưới Xôbilia.

¹²⁷ Đêm hôm qua trăng đã tròn vành vạnh

Con nhớ không, vì đã hơn một lần

Trăng đã giúp con ở nơi rừng rậm”.

¹³⁰ Thầy nói vậy cùng tôi, và bước chân.

KHÚC XX

2. Bài ca thứ nhất - chỉ phần Địa ngục của Thần khúc.

8. Đám đông vừa đi vừa khóc lẳng lặng - chỉ những thầy bói, họ bị trừng phạt bằng cách không được nói.

28-30. Chẳng lẽ con cũng là một kẻ điên? - nghĩa của đoạn này: “Lòng tốt ở Địa ngục là làm một người không tốt, không nên thương hại cho những kẻ lầm lỗi bị trừng phạt ở đây”.

34. Amphiraus - theo thần thoại Hy Lạp là một trong bảy vị vua vây thành Tebe, có phép thuật tự chết rồi sống lại nhưng bị vợ phản bội, tiết lộ bí mật đó nên khi đang ngồi trên chiến xa thì có sét lớn, đất mở ra và nuốt chửng vào nơi Minos đang xét xử (Stazio, “Thebaide”, VII, 690; VIII, 20).

40. Têrêxia thay dạng đổi hình - Tiresia (Teresias), theo thần thoại Hy Lạp, Tiresia dùng cây gậy của mình đánh vào hai con rắn đang quấn lấy nhau, bị biến thành phụ nữ trong bảy năm, khi dùng gậy đánh lại hai con rắn kia thì được trở về làm đàn ông, sau đó trở thành người trọng tài trong cuộc tranh luận giữa các vị thần (Dớt và Hera): Ai là người nhận được nhiều hơn khoái cảm của tình yêu – đàn ông hay phụ nữ? Khoái cảm của phụ nữ mạnh hơn khoái cảm của đàn ông gấp chín lần – kết luận của Tiresia. Vì điều kết luận này mà nữ thần Hera tức giận, đã làm cho Tiresia trở thành mù nhưng được thần Dớt ban cho một cuộc sống trường thọ (M., III, 324-331).

46. Aruns (Aronta) - thầy bói ở Etrusque, sống vào thời Cesare và Pompei, đã đoán trước chiến thắng của Cesera. (Lucano, “Pharsalia”, I, 584-638).

47-49. Carrarese (Carrara) - là thành phố gần bên những ngọn núi Luni.

52. Có người con gái mái tóc buông dài - tức Manto, con gái của Tiresia, cũng là thầy bói. Sau khi cha chết phải bỏ trốn đi phiêu bạt nhiều nơi, cuối cùng dừng lại ở Mantova (Mantua), quê hương của Virgilio.

62. Benaco (Benacus) - nay là hồ Garda, giữa hồ có đảo Lechi.

95. Sự dại dột của Caxalôđi - Alberto da Casalodi, thủ lĩnh phái Guelfi ở Mantova bị Pinamonte de Bonacolsi dùng mẹo đuổi khỏi thành phố năm 1272.

106-114. Euripilo và Calcanta - là những thầy bói người Hy Lạp ở thành phố cảng Aulide, đã chỉ dẫn thời khắc thích hợp để xuất phát, mở đầu cuộc chiến Tơroa. Dante gọi là “ông ra hiệu chặt đứt những sợi dây neo thuyền đầu”. Và cái ngày ấy “không thể bói ra đàn ông”, tất cả đàn ông ra trận, chỉ còn “những bé trai đang nằm trong nôi”. Những điều này đã được Virgilio nói đến trong tác phẩm của mình (E., II, 114, 161-186).

113. Virgilio gọi tác phẩm Eneide (Aeneid) của mình là tragedia vì được viết bằng phong cách quý tộc, còn Dante gọi tác phẩm Thần khúc của mình là commedia vì được viết theo phong cách quen thuộc. Dante trong “Thư gửi Can Grande della Scala” cũng đã định nghĩa như sau: “Commedia – đó là mọi tác phẩm thơ có bút pháp trung bình với sự mở đầu nặng nề, rùng rợn và kết thúc có hậu. Tragedia – đó là mọi tác phẩm thơ có bút pháp cao sang với sự mở đầu bình tĩnh, thán phục và kết thúc kinh hoàng”. Thuật ngữ commedia thời trung cổ không có nghĩa là thể loại văn học gây cười hay là hài kịch như ngày nay mà để chỉ về cấp độ phong cách. Còn chữ Thần là do người đời sau thêm vào với dụng ý biểu dương giá trị của tác phẩm. Bởi thế La Divina Commedia dịch sang tiếng Việt là Thần khúc vừa ngắn gọn vừa chính xác.

116. Người có bộ sườn gầy guộc - tức Michele Scotto (Michael Scot), người Scotland, nhà thiên văn và là một thuật sĩ nổi tiếng.

118. Đây Guyđô Bônátti, đây Átđenđê - Guido Bonatti, nhà thiên văn người Forli; Asdente, thợ giầy ở Parma, bỏ nghề đi làm thầy bói.

125. Cainô đầu gai - tức mặt trăng.

126. Chạm tới biển ở dưới Xôbilia - tức Sobilia (Séville) ở Tây Ban Nha, đó là điểm cực tây của thế giới.